Demokracja i jej uwarunkowania

Nieustannie politycy i media posługują się pojęciem „demokracja”. Szermowanie „demokracją” występuje szczególnie często przy krytyce państw przez inne państwa lub organizacje międzynarodowe.

Można odnieść wrażenie, że pojęcie to jest jednoznaczne i jego zakres pojęciowy jest niezmienny. Tak jednak nie jest.
Nie istnieje tylko jedna teoria, jeden model demokracji, lecz mnogość różnych teorii i modeli. Niektóre z nich są sprzeczne.

O tym, że nie ma jednej formy demokracji świadczą też przymiotniki, które się dodaje do tego słowa, np. bezpośrednia, pośrednia, większościowa, przedstawicielska, szlachecka, agregatywna, deliberatywna, liberalna, demokracja konsensusu itd.

Koncepcje demokracji są również bardzo rozstrzelone. Niektórzy widzą w demokracji metodę sprzyjającą osiągnięciu sprawiedliwości i doskonaleniu człowieka, zaś inni tylko jako metodę umożliwiającą funkcjonowania społeczeństwa.

Najczęściej podawane są określenia podobne do definicji w encyklopedii PWN, że demokracja to:

1. forma rządów, w której władzę sprawuje lud bezpośrednio lub przez swoich przedstawicieli; władza ludu; ludowładztwo;
2. forma ustroju państwa, w którym uznaje się wolę większości obywateli jako źródło władzy i przyznaje się wszystkim obywatelom swobody i prawa polityczne zapewniające im udział w sprawowaniu władzy.

Powyższe stwierdzenia zwracają uwagę jedynie na podstawowe cechy demokracji, a niewiele mówią o rzeczywistej formie ustroju w konkretnym państwie.

Jakość demokracji zależy od wartości, na których jest oparta. W encyklice "Evangelium vitae" Jan Paweł II mówi: Ale wartość demokracji rodzi się albo zanika wraz z wartościami, które ona wyraża i popiera: do wartości podstawowych i koniecznych należy z pewnością godność każdej ludzkiej osoby, poszanowanie jej nienaruszalnych i niezbywalnych praw, a także uznanie „dobra wspólnego” za cel i kryterium rządzące życiem politycznym.

Między formami demokracji w różnych państwach istnieją wyraźne różnice, które uwarunkowane są ich historią, kulturą oraz temperamentem politycznym ich mieszkańców, jak również uwarunkowaniami geopolitycznymi.
Ponadto stan demokracji w danym państwie nie jest czymś stałym, lecz może zmieniać się z upływem czasu.
To, że jakaś forma demokracji sprawdziła się kiedyś w jednym państwie nie znaczy to zaraz, że jest ona odpowiednia dla innego państwa i w innych czasach.

Oznacza to, że wybór formy systemu politycznego jest zadaniem własnym każdego suwerennego państwa i wolnego narodu, w szczególności, jeśli mówimy o systemie demokratycznym. Jeżeli jedno państwo lub jakieś organizacje zewnętrzne próbują narzucić jakiemuś państwu swój model demokracji, oznacza to, że nie traktują tego państwa podmiotowo i kwestionują jego suwerenność.
W swojej istocie jest to akt agresji wobec niego.

Taka sytuacja jest również sprawdzianem świadomości narodowej i obywatelskiej narodu, tj. znajomości własnej historii, rozumienia własnej kultury oraz tradycji politycznej i aktywności społecznej, rozumianej jako działanie na rzecz dobra wspólnego. Te cechy wspólnoty narodowej są niezbędne, gdyż demokracja jest systemem politycznym, do którego poprawnego funkcjonowania wymagana jest świadoma aktywność polityczna istotnej części społeczeństwa, oparta na wysokim poziomie intelektualnym i moralnym.

Jednym z podstawowych atrybutów demokracji jest wyłanianie władz w drodze wyborów. Jakość tych wyborów zależy od dojrzałości politycznej wyborców i moralności wybieranych. Warunkiem osiągnięcia stanu dojrzałości narodowej i obywatelskiej jest istnienie etycznych oraz ideowych elit, które hołdują wartościom narodowym i demokratycznym i są gotowe służyć dobru wspólnemu.