Gospodarka

Na temat gospodarki wypowiada się bardzo wielu, którzy mają o niej bardzo powierzchowną lub żadną wiedzę. Biorąc udział w publicznych dyskusjach, najczęściej w mediach, wypowiadają z dużą pewnością sądy, które co najmniej są kontrowersyjne i mieszają w głowach mniej zorientowanych słuchaczy lub widzów.

Do takich tematów sporów medialnych, w których nierzadko biorą udział politycy nie mający wiedzy ekonomicznej, należą m.in. "Czy Polska powinna wejść do strefy euro?" lub "Czy złotego należy umacniać, czy osłabiać?".

Na temat rozwiązań lub decyzji gospodarczych wypowiadają się w mediach również tzw. eksperci w sposób arbitralny. Spierają się oni nie tylko o to, jakie decyzje ekonomiczne należy podjąć, ale różnią się też sposobem wyjaśnianie zjawisk ekonomicznych.

Najczęściej polemiści zgodnie odwołują się do przykładów zewnętrznych, czysto teoretycznych argumentów zaczerpniętych z podręczników akademickich i wiedzy obiegowej.

Polityka gospodarcza jest kombinacją teorii i praktyki. Formułując ją należy mieć na względzie jej późniejszą realizację. Dlatego spory publiczne na ogół nie doprowadzają do żadnych konstruktywnych, merytorycznych wniosków.

Powodem tego jest przede wszystkim to, że - wbrew twierdzeniom wielu - gospodarka kraju jako całość nie jest prostym zagadnieniem. Wszelkie rozwiązania gospodarcze muszą być dopasowane do stanu gospodarki danego państwa w danym okresie i zgodne z jego długofalowym interesem oraz uwzględniać uwarunkowania zewnętrzne. Dlatego powoływanie się na przykłady innych państw może tylko wspomagać ocenę dyskutowanych, alternatywnych rozwiązań i znalezienie optymalnych rozwiązań, ale doświadczenia innych krajów nie mogą być rozstrzygające.

Jest tak dlatego, że gospodarki nie da wyizolować się jako autonomicznej sfery życia państwa. Stan i rozwój gospodarki warunkowany jest historią państwa, poziomem rozwoju cywilizacyjnego, czynnikami społecznymi i kulturowymi, jakością szkolnictwa, siłą i licznością elity oraz relacjami z otoczeniem.

Oznacza to, że dwa porównywalne pod względem wielkości terytorium oraz liczby mieszkańców państwa mogą różnić się możliwościami rozwojowymi. Nie należy również do rzadkości sytuacja taka, że mniejsze państwa rozwijają się szybciej niż większe.

Gospodarki różnych krajów są w mniejszym lub większym stopniu powiązane ze sobą. We wzajemnych oddziaływaniach siła różnych gospodarek nie jest jednakowa. Od siły gospodarczej kraju zależy jego jego pozycja polityczna na arenie międzynarodowej, a od jego siły politycznej zależy rozwój gospodarczy kraju.

Silniejsze politycznie i gospodarczo państwa wykorzystują swoją przewagę w stosunkach ze słabszymi od siebie, np. narzucając korzystne dla siebie przepisy prawa międzynarodowego oraz zawierając niesymetryczne umowy dwustronne, które są korzystniejsze dla strony silniejszej. Należy również pamiętać, że światowa sytuacja polityczna i gospodarcza zmienia się. Kiedyś uwarunkowania zewnętrzne mogły uniemożliwiać osiągnięcie jakiegoś celu przez dane państwo, ale aktualne warunki mogą działać na jego korzyść i na odwrót.

Własny pieniądz

Decyzja o posiadaniu przez państwo własnego pieniądza zależy od stanu rozwoju i struktury gospodarki i perspektyw rozwojowych.

Generalnie, posiadanie własnego pieniądza daje państwu narzędzie polityki gospodarczej i finansowej – polityki fiskalnej, polityki monetarnej (polityki pieniężnej i polityki kursu walutowego.

Aby kurs walutowy był instrumentem polityki gospodarczej, musi być podatny na wpływy władz monetarnych w  kraju. Mając możliwość kształtowania kursu walutowego, władze monetarne mogą wywoływać bądź wspierać określone tendencje zmian.

Posiadanie własnego pieniądza jest korzystne dla państw w fazie intensywnego rozwoju gospodarczego oraz z deficytem budżetowym, który musi być finansowany zwiększaniem państwowego długu publicznego, zwłaszcza długu zagranicznego.

Posiadanie wspólnego pieniądza z innymi państwami powoduje, że polityka pieniężna jest prowadzona z punktu widzenia interesu całości grupy i największy wpływ na nią mają państwa członkowskie o dużej gospodarce i dużym sektorze finansowym. Istnienie stref walutowych jest korzystne w przypadku państw o podobnym poziomie rozwoju gospodarczego, kiedy wspólna polityka pieniężna i kursu walutowego wzmacnia pozycję grupy wobec innych państw.

Kiedy grupa złożona jest z państw o różnym poziomie rozwoju gospodarczego może być tak, że interes grupy jako całości nie współgra z indywidualnymi potrzebami jakiegoś państwa, gdyż polityka pieniężna i polityka kursu walutowego nie wspierają jego polityki makroekonomicznej.

Przykładem tego, że za decyzją o wejściu do strefy walutowej powinny na pierwszym planie przemawiać przede wszystkim racje gospodarcze, a nie polityczne jest strefa euro w Unii Europejskiej. UE liczy 28 członków, a do strefy euro należy tylko 19 państw członkowskich (Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Włochy, Słowenia, Cypr, Malta, Słowacja, Estonia, Łotwa, Litwa) oraz 4 państwa nie będące członkami UE (związane walutą z państwami członkowskimi UE należącymi do strefy euro), na mocy układu monetarnego z Unią Europejską.

Do przyjęcia wspólnej waluty - na mocy Traktatu z Maastricht z 1991 roku – zobowiązane są jeszcze następujące państwa: Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Polska, Rumunia, Szwecja (deklaracja parlamentu z 4 grudnia 1997 r. w sprawie nieuczestniczenia Szwecji w obszarze euro od 1 stycznia 1999 r. i negatywny wynik referendum konsultacyjnego z 14 września 2003 r.) i Węgry.

Do strefy euro nie przystąpiły: Dania (klauzula "opt-out" do Traktatu z Maastricht oraz negatywny wynik referendum z 28 września 2000 r.), Wielka Brytania (klauzula "opt-out" do Traktatu z Maastricht).

Kurs walutowy

Kurs walutowy to cena danej waluty wyrażona w innej walucie, uzyskiwana na rynku walutowym.
Zależy on od podaży danej waluty i popytu na nią, na co wpływają:

1. obroty handlowe w stosunkach dwustronnych, wymiana usług, ruch turystyczny, przepływ technologii itp., czyli tzw. bilans płatniczy,
2. polityka walutowa rządu, która między innymi określa system kursów.

Istnieją dwa podstawowe rodzaje kursów walutowych:

1. kursy płynne (ustalane przez mechanizm rynkowy),
2. kursy sztywne (ustalane jest przez państwo lub władze monetarne strefy walutowej).

Występują również kursy mieszane (kształtowane przez rynek w ograniczonym zakresie), które traktowane są jako kursy sztywne.

Należy sobie uzmysłowić, że oczekiwania podmiotów polityki handlowej danego kraju wobec kursu walutowego mogą być przeciwstawne.

Przedsiębiorstwa, które importują surowce i materiały do produkcji towarów sprzedawanych na rynku krajowym oczekują silnego pieniądza i cieszą się z jego aprecjacji.

Przykład 1
Pewne przedsiębiorstwo kupuje za granicą drewno konstrukcyjne w ilości 1000 mb, którego cena w kraju zakupu wynosi 5 USD za 1 mb. Oznacza to, że całkowity koszt zakupu jest 5000 USD. Przy kursie USD/PLN 3,90 zł przedsiębiorstwo musi zapłacić 19.500 zł, a przy kursie USD/PLN 4,10 zł – 20.500 zł. W przypadku tego przedsiębiorstwa, w warunkach gospodarki rynkowej i silnej konkurencji, silniejszy złoty może oznaczać mniejsze dochody.

Producenci towarów lub usług na eksport oczekują ogólnie słabego kursu własnej waluty, który sprzyja wzrostowi sprzedaży za granicą. Podobne oczekiwania wobec własnej waluty mają firmy świadczące usługi za granicą, które otrzymują wynagrodzenie w walucie kraju usługobiorcy, w szczególności, gdy koszty świadczenia usług ponoszą we własnym kraju.

Przykład 2
Usługodawca otrzymuje za swoje usługi 10.000 euro. Przy kursie EUR/PLN 4,30 zł stanowi to równowartość 43.000 zł, a przy kursie EUR/PLN 4,39 zł – 43.900 zł.

Przykład 3
Importer za granicą ma do wydania kwotę 100.000 USD na zakup wyrobów gotowych. Niech cena jednostkowa wyrobu polskiego producenta wynosi 400 zł. W przypadku kursu walutowego USD/PLN 4,10 zł importer zakupi 1025 sztuk wyrobu, a przy kursie USD/PLN 3,90 zł – tylko 975 sztuk.

Powyższe przykłady pokazują, że właściwy kurs walutowy jest wypadkową różnych oczekiwań i może zmieniać się wraz z rozwojem gospodarki. Prowadzenie optymalnej polityki gospodarczej, w szczególności polityki handlowej, przez rząd wymaga zdefiniowanej strategii rozwoju gospodarczego oraz gruntownej wiedzy o gospodarce kraju, strukturze działalności gospodarczej i handlu zagranicznego (struktura geograficzna i towarowa).

Decyzje dotyczące kursu walutowego mogą mieć pozytywny skutek dla jednych, ale negatywny dla innych.

Przykład 4
Dnia 15 marca 1989 r. zalegalizowano obrót walutami zagranicznymi i zaczęły powstawać kantory wymiany walut. W listopadzie 1989 roku czarnorynkowy kurs dolara osiągnął rekordowy poziom 25.000 zł. W grudniu 1989 roku – w wyniki interwencji władz monetarnych wspartej pożyczką stabilizacyjną udzieloną Polsce przez MFW - notowania USD w kantorach obniżyły się do 7000 zł. Oficjalny kurs, ustalany przez NBP, z 31.12.1989 r. wynosił 6500 zł za dolara.

Na tej operacji zmiany kursu stracili drobni ciułacze, a wzbogacili się spekulanci i aferzyści. Stracił ten, kto kupił za złotówki dolary w listopadzie i sprzedał je w grudniu lub później, a zyskał ten, kto przed grudniem sprzedał dolary, a w grudniu uzyskane złotówki wymienił na dolary.

Polityka gospodarcza jest jedną z głównych polityk państwa. Wyodrębnia się w niej polityki składowe. Nie stanowią one autonomicznych sfer, ale tworzą złożony system naczyń połączonych. Końcowy skutek działań służących realizacji jednej z polityk zależy od działań służących realizacji pozostałych polityk.

Przykład 5
Od 1 stycznia 1990 r. wprowadzono wewnętrzną wymienialność złotego. Złoty został zdewaluowany o 46% względem kursu NBP z 31.12.1989 r. Nowy, sztywny kurs ustalono na 9500 zł za dolara. Kurs ten, który miał służyć likwidacji tzw. nawisu inflacyjnego, obowiązywał do 17 maja 1991 r.

Działo się to w warunkach aprecjacji złotego względem walut wymienialnych, bardzo wysokiej inflacji (w styczniu 1990 roku miesięczna inflacja wyniosła 79,6%, a roczna inflacja w 1990 roku wyniosła 349,3%), wysokich stóp procentowych depozytów złotowych, szczególnie depozytów długoterminowych, które przekraczały stopę inflacji (realnie dodatnia stopa procentowa) i realnego spadku rentowności na rynku krajowym depozytów w walutach wymienialnych.

Skutkiem tego w latach 1990–1991 napływ do Polski kapitału krótkoterminowego był bardzo duży, a bezpośrednich inwestycji zagranicznych – niewielki. Zamiana dolarów na złotówki i wpłata ich do banku dawała po kilku miesiącach olbrzymie zyski.

W poniższej tabeli tę sytuację zobrazowano liczbowo przy założeniu realnej stopy procentowej depozytów w roku 1990: miesięcznej, w styczniu – 5% i rocznej - 10%.

Tabela 1. Oprocentowanie depozytów w roku 1990

Rekomendacja: Zapis wideo konferencji "Złoty, euro i sprawa polska", która odbyła się 22 maja 2019 r. w Warszawie