czas [wg Definicje PWN]

zmiana [wg Definicje PWN]

wytwarzać [wg Definicje PWN]

przemieszczać, przemieszczać się [wg Definicje PWN]

Zmiana

W sferze profanum zmiana jest nieodłącznym towarzyszem istnienia. Człowiek od swoich narodzin i świat od swojego powstania zmienia się nieustannie. Zmiana może polegać na powstaniu czegoś nowego, zaniku czegoś istniejącego dotychczas lub przemieszczeniu się czegoś już istniejącego do nowego miejsca.

Zmiany mogą być wynikowe lub celowe. Zmiany wynikowe są konsekwencją różnych, niezależnych od siebie procesów w jakimś okresie. Mogą one być złożone a ich analiza i ocena trudna. Zmiany tego rodzaju to np. skutki zmiany klimatu, anomalii pogodowych, wyborów parlamentarnych, katastrof ekologicznych lub wypadków komunikacyjnych.

Zmiany celowe są rezultatem przemyślanych, celowych działań, podejmowanych w celu osiągnięcia zaplanowanych celów. Do zmian tego rodzaju należą efekty realizacji np. planu kampanii wybrorczej partii, strategii rozwoju przedsiębiorstwa, planu rozwoju gospodarczego państwa, polityki żywnościowej kraju, wizji rozwoju miejscowości, ścieżki rozwoju zawodowego, planu wzrostu dochodów lub poszukiwań odpowiedniego zatrudnienia.

Nie zawsze łatwo odróżnić zmiany celowe od wynikowych, zwłaszcza kiedy na spontaniczne procesy nakładają się działania celowe. Podobnie jest w przypadku realizacji długofalowych planów w sposób ukryty. W takiej sytuacji zwolennicy zmian wynikowych oskarżają zwolenników zmian celowych o "teorie spiskowe".

Zmiany badamy, aby móc ocenić oddziaływanie otoczenia na nas oraz skutki własnych działań. Wiedza o charakterze i wielkości zmian potrzebna jest nam do orientowania się w czasie i przestrzeni naszego życia oraz podejmowania odpowiednich decyzji.

Trzeba odróżnić wykrywanie zmian od ich oceny. Zmiana lub jej brak jest faktem, a ocena tej samej zmiany może być pozytywna (zmiana na lepsze) lub negatywna (zmiana na gorsze) w zależności od przyjętych kryteriów oceny.

Przykładowo, zmiana polegająca na ustawowym podwyższeniu wysokości minimalnego wynagrodzenia, która jest zwykle uważana przez pracobiorców za pozytywną, przez pracodawców może być uznana za negatywną. Może być też tak, że nie sama zmiana jest kontrowersyjna, ale jej wysokość. Na przykład, pracodawcy mogę oceniać negatywnie podniesienie minimalnego wynagrodzenia o 80 zł, a pozytywnie o 50 zł.

Wykrywanie zmian opiera się na dokonywaniu porównań jednego stanu rzeczy z innym, który stanowi punkt odniesienia i jest możliwe, gdy porównywane stany są opisane przy pomocy tych samych parametrów. W przypadku porównań stanów odległych w czasie niezbędna jest więc dobra znajomość historii przedmiotu badania. Gdy obydwa przedmioty porównania należą do przeszłości, wnioski należy wyciągać ostrożnie, po możliwie starannej analizie dostępnych informacji, i należy podchodzić do nich krytycznie.

Brak odpowiednich informacji, niepełne lub błędne informacje o stanie odniesienia mogą utrudnić, a nawet uniemożliwić wykrycie zmiany. To jest często przyczyną usuwania lub zafałszowywania informacji o rzeczach będących przedmiotem analizy porównawczej, lub utrudniania dostępu do nich.

Sposobem na to jest korzystanie z możliwie wielu źródeł informacji, przede wszystkim źródeł pierwotnych i możliwie staranna weryfikacja źródeł wtórnych. Pierwotne źródła dostarczają bezpośrednich dowodów, z pierwszej ręki, o wydarzeniach, obiektach, osobach i dziełach sztuki.

Sytuacja się komplikuje, gdy liczba źródeł pierwotnych dotyczących tego samego wydarzenia jest mała a informacje w nich zawarte nie są zgodne ze sobą lub gdy istnieje tylko jedno źródło informacji ([łac.] Testis unus, testis nullus, "Jeden świadek, żaden świadek").

Szczególną ostrożność trzeba zachować, gdy brak źródeł pierwotnych, gdyż źródła wtórne zawierają interpretacje i często ukierunkowane opinie ich autorów lub nierzadko wyrwane z kontekstu fragmenty z innych źródeł informacji, które mogą nie oddawać ich oryginalnej treści. Przy ocenie jakości źródeł wtórnych należy brać pod uwagę wiarygodność autora informacji oraz sposób jej upublicznienia. Należy podchodzić krytycznie zwłaszcza do środków masowego przekazu i informacji handlowych.

Postrzeganie zmian

Łatwiejsze jest postrzeganie zmian w dziedzinie techniki i nauk ścisłych, w których opis zdarzeń jest ścisły a dowodzenie tez oraz falsyfikacja hipotez odbywa się na drodze doświadczalnej i obliczeniowej.

Trudniejsze jest wykrywanie zmian małych i rozłożnych w czasie, zwłaszcza gdy te powolne, stopniowe zmiany są małe w stosunku do stanu początkowego. Ten sposób wprowadzania zmian, który można określić jako metodę kroczących podwyżek lub inaczej metodę powolnego gotowania żaby, opiera się na spostrzeżeniu, że człowiek łatwiej akceptuje zmiany, które wydają się mało znaczące i szybciej się do nich przyzwyczaja. W rezultacie uzyskuje się efekt "cichego przyzwolenia" na zmiany przez ich adresatów.

Przykładem może tu być handel. Handlowcy dobrze wiedzą, że w większości przypadków skutkiem podwyżek, zwłaszcza większych, jest utrata pewnej liczby klientów. Dlatego podnoszenie cen różnych wyrobów odbywa się metodą serii mniejszych podwyżek rozłożonych w czasie. Dzięki temu punktem odniesienia dla kolejnej, nowej, wyższej ceny staje się poprzednia cena, a nie początkowa.

Skłonność do bagatelizowania inkrementalnych zmian mamy zwłaszcza wtedy, kiedy są one na poziomie błędu pomiarowego. Często jest ona wzmacniana, w wielu przypadkach celowo, przez sposób opisu zmian - np. podawanie wielkości zmian w procentach (np. wzrost cen lub spadek bezrobocia) lub punktach procentowych (wzrost oprocentowania). Wiele osób traktuje te pojęcia jako tożsame, co jest częstym błędem.

W przypadku podwyżki cen jej wysokość jest nierzadko podawana w liczbach bezwzględnych, np. dowiadujemy się, że cena jakiegoś towaru wzrosła o 0,50 zł, co nie brzmi groźnie. Jednakże, gdy cena wyjściowa była 2,50 zł, to jej wzrost wynosi 20%.
Podwyżka stopy procentowej jest często wyrażana w punktach procentowych (p.p.), np. o 0,5 p.p. Ułamek dziesiętny 0,5 wydaje się być niewielki. Jednak kiedy początkowa stopa oprocentowania kredytu wynosi 2%, zmiana o 0,5 p.p. oznacza wzrost oprocentowania do 2,5%, czyli o 25%, co już nie jest tak mało.

Szczególnie starannej analizy oraz rozwagi w ocenie wymagają procesy gospodarcze i społeczne, które są złożone, wielowymiarowe, mają różną dynamikę i  zmienny kierunek zmian. W tych obszarach celem informacji o zmianach jest często spowodowanie określonej oceny zmiany przez jej adresata. W tym przypadku badanie zmian polega na analizie nie tylko wielu, powiązanych ze sobą parametrów, ale również ich relacji.
Powoduje to, że pełny obraz zmian nie zawsze jest czytelny a ich ocena łatwa dla osób nie mających fachowej wiedzy. Dlatego korzystanie z informacji publicznej dotyczącej zmian w tych obszarach nie powinno być bezrefleksyjne.

Zmiany można przedstawiać tak, aby nadać im charakter odpowiadający potrzebom chwili i implikować od razu ich ocenę, np. przedstawić poprzedników/konkurencję w złym świetle a siebie w dobrym. Może polegać to na podawaniu wybiórczo parametrów zmiany, np. tylko tych które dla informatora są korzystne (sugerują pozytywny skutek jego działań), a ukrywanie innych, dla niego niekorzystnych.

Przykładem może być tu ogłoszenie nowego kierownictwa przedsiębiorstwa w mediach, że w danym roku osiągnęło ono zysk, po raz pierwszy od paru lat, bez wyjaśnienia dzięki czemu się to stało. Nie można bowiem w pełni opisać lub ocenić sytuacji finansowej firmy posługując się tylko jednym wskaźnikiem w jednym punkcie czasowym.

Inny przykład, to zestawianie wielkości nakładów inwestycyjnych w różnych kadencjach władz gminnych bez podania źródeł finansowania inwestycji. Może być tak, że duże inwestycje w jednej kadencji, finansowane z obcych środków, spowodowały duże zadłużenie gminy i uniemożliwiły (obciążenie kosztami obsługi długu oraz ustawowe ograniczenia) znaczniejsze inwestycje w następnej kadencji. Faktem jest zmniejszenie inwestycji w drugiej kadencji, ale przyczyny tego tkwią w pierwszej kadencji.

Jednym ze sposobów świadomego i celowego wprowadzania w błąd co do zmiany jest m.in. stosowanie niespójnego zestawu punktów odniesienia, aby wszystkie parametry zmiany miały pożądany pozytywny lub negatywny charakter.

Postępowanie takie można zilustrować następującym przykładem. W kolejnych czterech latach deficyt budżetowy był największy w pierwszym roku, najmniejszy w drugim roku a w czwartym roku większy niż w trzecim roku, zaś stopa bezrobocia była największa w drugim roku a w czwartym roku większa niż w pierwszym i trzecim roku.
Manipulacją przy przedstawieniu zmian w całym okresie czteroletnim będzie wybranie jako punktu odniesienia pierwszego roku dla deficytu budżetowego a drugiego roku dla stopy bezrobocia.

Odmianą takiej manipulacji jest porównywanie parametrów zmiany w okresie z najgorszymi, a nie najlepszymi wynikami w grupie odniesienia.

Ukrywanie zmian

W wielu przypadkach jest tak, że zmiany nie są korzystne dla ich adresatów, lecz dla ich autorów. Dlatego ci ostatni podejmują działania w celu ich ukrycia, aby osiągnąć założone cele. Nie zawsze udaje się ukryć zmianę, zwłaszcza w przypadku zmian długookresowych. Zdarza się jednak, że proces zmian zostaje ujawniony dopiero w fazie, gdy jego zatrzymanie lub odwrócenie jego skutków jest bardzo trudne lub niemożliwe. Poniżej przedstawiono wybrane sposoby ukrywania zmian w handlu, sektorze finansowym i polityce.

Handel

Można też w handlu spotkać się z ukrywaniem zmian poprzez stwarzanie wrażenia jakoby ich nie było. Jeden ze sposobów to utrzymywanie wartości głównego parametru towaru (np. ceny) na niezmienionym poziomie i zmiana innego, mniej oczywistego parametru (np. ilości).

Cena należy w handlu detalicznym do głównych cech towaru i kryteriów decyzyjnych przy zakupach. Przede wszystkim na nią zwracają uwagę nabywcy towarów konfekcjonowanych. W przypadku często kupowanych towarów w opakowaniach jednostkowych z ceną skojarzony jest typ, wielkość, kształt i kolorystyka opakowania. Oznacza to, że kupujący uznają opakowanie towaru za informację cenową i niezmienione opakowanie odczytują jako stałość ceny, natomiast są skłonni postrzegać ten sam towar umieszczony w nowym opakowaniu jako coś nowego.

To zjawisko może być wykorzystywane m.in. w taki sposob, że cena towaru w niezmienionym opakowaniu pozostaje stała, a mniejsza jest jego zawartość, co de facto jest ukrytą podwyżką ceny jednostkowej. Wprawdzie wytwórca ma obowiązek podawania ilości nominalnej towaru w opakowaniu, ale nierzadko, szczególnie w przypadku mniejszych opakowań, informacja ta jest trudna do odczytania przez osoby o słabszym wzroku a większość osób przyzwyczajonych do opakowania nie czyta informacji umieszczonych na nim. Wskutek tego sprzedaż towaru jest kontynuowana przy podwyższonej cenie jednostkowej.

Innym przykład psychologicznego oddziaływania na kupujących za pomocą opakowania, aby ukryć podwyżkę ceny jednostkowej, to wycofanie danego towaru ze sprzedaży na jakiś czas i ponowne wprowadzenie go do obrotu handlowego w nowym opakowaniu, większym, w innym kształcie lub o zmienionej kolorystyce, przy nieznacznie zwiększonej lub niezwiększonej ilości towaru w  opakowaniu, a nieproporcjonalnie podwyższonej jego cenie jednostkowej.

Zmiany w podaży towarów, zwłaszcza wytwarzanych masowo, są realizowane również pod hasłem "nowy, lepszy towar zastępuje stary, gorszy". Polega to na tym, że równocześnie wycofuje się ze sprzedaży dotychczasowy, tańszy towar, do którego się już przyzwyczaili oraz wprowadza nowy, ulepszony i droższy.
Nierzadko nowy towar jest z punktu widzenia nabywcy tylko pozornie lepszy lub tylko część jego właściwości ma wartość użytkową dla nabywcy. W efekcie dochodzi de facto do podniesienia ceny jednostkowej towaru pod szyldem nowości.
Takie działania zdarzają się częściej w sytuacji monopolu rynkowego lub niedoboru towaru. Szczególnie często mają one miejsce w przypadku specjalistycznych leków oraz podlegających regulacjom państwowym.

Jeszcze innym sposobem odwracania uwagi klienta od niekorzystnej dla niego podwyżce ceny wyrobu są ceny promocyjne. Metoda ta polega na podwyższeniu najpierw ceny wyrobu a następnie ogłoszeniu promocji jego sprzedaży po obniżonej cenie, która jest niższa niż cena podwyższona, ale wyższa niż cena przed podwyżką lub, rzadziej, jej równa.

Opiera się ona tym, że decyzje zakupowe podejmowane są na podstawie ceny obowiązującej w chwili zakupu. Czyli akcja promocyjna łagodzi ocenę zmiany ceny, gdyż potencjalny nabywca porównuje de facto cenę przed podwyżką z ceną promocyjną, a nie po podwyżce. Dzięki temu zabiegowi zmniejsza się motywacja nabywcy towaru do zaprzestania jego kupowania.

Cena promocyjna ma charakter tymczasowy w przeciwieństwie do pełnej ceny, postrzeganej jako cena stała. Wskutek tego przygotowuje nabywców na zakończenie akcji promocyjnej i sprzedaż towaru po wyższej, stałej cenie. Dodatkowo świadomość nabywców, że każda akcja promocyjna kończy się kiedyś, zachęca ich do kupowania po niższych cenach promocyjnych.

Pieniądze

W tym obszarze zmiany mają zazwyczaj charakter celowy i są rezultatem realizacji strategii oraz polityk w formie działań jawnych, zamaskowanych lub ukrytych. Jest tak dlatego, że najważniejszymi uczestnikami rynków pieniężnych są bankowe i pozabankowe instytucje finansowe (banki, firmy ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne) oraz państwo.

Od kilku lat obserwuje się nasilającą się kampanię przeciwko transakcjom gotówkowym i za ograniczeniem lub całkowitą eliminacją transakcji gotówkowych. Politycy i przedstawiciele instytucji finansowych uzasadniają potrzebę ograniczenia lub eliminacji gotówki z obiegu walką z praniem brudnych pieniędzy, korupcją i finansowaniem terroryzmu. Nie wspominają oni jednak o tym, że osiągnięcie tego celu byłoby bardzo korzystne zarówno dla banków, jak i państw w zglobalizowanym świecie jeszcze z innych, nie mniej ważnych, a może nawet ważniejszych, powodów (zwiększenie kontroli państwa i banków nad finansami obywateli, większa swoboda w prowadzeniu polityki finansowej państwa oraz wzrost zysków i ochrony interesów banków).

Choć nie są jeszcze jawne żadne decyzje polityczne w tej kwestii, to podejmowane są już od pewnego czasu, po cichu, działania, które przybliżają stopniowo realizację tego celu. Do nich należy w Europie, również w Polsce, sukcesywne obniżanie limitów transakcji gotówkowych oraz kary za ich przekraczanie, wycofywanie lub nie wprowadzanie do obiegu banknotów o dużych nominałach i monet, w szczególności monet zdawkowych (brak drobnych).

Oznacza to, że te zmiany w sektorze finansów realizowane są metodą krok po kroku, ukrywając ich główne cele, zamaskowane celami ujawnionymi, i pozostawiając je poza kontrolą opinii publicznej.

Polityka

Współczesna technika i nauka oraz warunki społeczne umożliwiają osiąganie długofalowych celów państw oraz organizacji gospodarczych subtelnymi metodami pozamilitarnymi. Jedną z nich jest wspomniana metoda powolnego gotowania żaby, która umożliwia realizację długofalowych planów w sposób ukryty przez długi czas. Zmiany wprowadzane są krok po kroku, w sposób niezauważalny przez większość ludzi.

W tym celu wykorzystuje się media, które służą do ukrywania zmian i ich prawdziwego znaczenia. Wykorzystuje się przy tym najnowsze osiągnięcia psychologii, socjologii, psychologii społecznej, psycholingwistyki i socjolingwistyki oraz inżynierii społecznej (socjotechniki). Odbywa się to przez zmianę języka, m.in. przez banalizację znaczenia słów o pozytywnej konotacji, zmienianie konotacji słów z pozytywnej na negatywną lub na odwrót, podkładanie nowych znaczeń pod stare słowa lub tworzenie nowych słów o niedookreślonej treści.

Ponieważ za pomocą języka tworzy się opis rzeczywistości, myśli się i komunikuje, to zdeformowany język narzuca schematy myślowe, zmienia widzenie świata oraz ocenę rzeczywistości – otoczenia i siebie.

W konsekwencji stare metody propagandy oraz indoktrynacji stają się bardziej wyrafinowane oraz skuteczniejsze. Umożliwiają synchroniczne oddziaływanie na coraz większe grupy ludzi na coraz większym obszarze i osiąganie zaplanowanych celów w krótszym czasie.

To właśnie dzięki metodzie zakamuflowanych zmian możliwe jest osiąganie celów politycznych, gospodarczych i społecznych, na które nie byłoby przyzwolenia w przypadku działań bezpośrednich i jawnych.

Przykładem realizacji ukrytych długookresowych celów politycznych tą metodą jest podporządkowanie sobie jakiegoś państwa przez jedno lub kilka innych państw przez stopniową destabilizację jego funkcjowania wewnętrznego i na arenie międzynarodowej, przy braku skutecznego sprzeciwu międzynarodowej opinii publicznej.

Taki proces może obejmować m.in. stopniowe uzależnienie gospodarcze, destabilizację gospodarki i sytuacji społecznej, tworzenie negatywnego wizerunku całego kraju, jego kultury, historii, polityków i partii politycznych w oczach obywateli oraz na forum polityki międzynarodowej.

Innym przykładem, bardziej brzemiennego w skutkach, długofalowego procesu zmian o zasięgu światowym jest wdrażanie totalitarnej ideologii ponowoczesności o charakterze markistowskim według koncepcji Antonio Gramsciego. Zmiana, której ten proces służy ma - w swoich skutkach - charakter globalnej rewolucji społecznej. Proces polega na gruntownym przedefiniowaniu kultury, co dzieje się m.in. drogą manipulacji lingwistycznych, oraz istoty prawa, które wykorzystuje się jako narzędzie ideologizacji.