Informacja

W cybernetyce, jak podaje Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, przez informację, z punktu widzenia odbiorcy, rozumie się każdy czynnik, dzięki któremu ludzie lub urządzenia automatyczne mogą bardziej sprawnie, celowo działać. W języku potocznym informacja jest często synonimem wiadomości. Informacją mogą być słowa, liczby mianowane, tj. liczby, przy których jest podana nazwa jednostki, obrazy lub dźwięki.

Nadmiar informacji

Obecne czasy cechuje zalew wiadomości. Wielkie ilości bardzo różnych wiadomości napływają do nas z wielką szybkością. Jedna wiadomość wypiera drugą.
W tej sytuacji rodzi się wątpliwość, czy te wiadomości pozwalają nam działać lepiej. Często słyszy się zdanie, że ten nadmiar wiadomości oszałamia i dezorientuje,  wytwarza poczucie zagubienia w świecie.

Interesujący komentarz Stanisława Lema na temat sytuacji w sferze informacji można znaleźć w jego książce Głos Pana:

Piśmiennictwo, od swoich narodzin, miało jednego jakoby wroga, którym jest ograniczenie myśli wypowiadanej. Okazuje się jednak, że wolność słowa bywa dla myśli środkiem bardziej zabójczym; zakazane myśli mogą krążyć potajemnie, ale co zrobić tam, gdzie doniosły fakt ginie w powodzi falsyfikatów, a głos prawdy zagłuszony zostaje niesamowitą wrzawą i chociaż swobodnie się rozlega, nie może być dosłyszany, albowiem techniki informacyjne doprowadziły, jak dotąd, jedynie do sytuacji, w której najlepiej odbierać można tego, kto ryczy najgłośniej, choćby i nienajsprawwiedliwiej?

Coraz trudniej jest człowiekowi ogarnąć świat, bo refleksja wymaga zatrzymania się. A ten nieustanny strumień wiadomości może wytwarzać obawę, że wskutek zatrzymania się utracimy ważną informację. W efekcie, nie przetwarzając otrzymywanych wiadomości nie można działać sprawniej, celowo.

Nierzadko informacje są nierzetelne lub nieprawdziwe. Kiedy odbiorca takich informacji nie ma możliwości ich sprawdzenia, albo przyjmuje je bezkrytycznie, albo odrzuca. Jedna i druga sytuacja powoduje, że dostęp do rzetelnej wiedzy jest bardzo utrudniony i możemy mówić o upośledzeniu informacyjnym ludzi i, w szerszej skali, społeczeństwa.

Człowiek nie mający autentycznego własnego oglądu staje się podatny na sterowanie z zewnątrz. Ponadto kontaktując się z otoczeniem działa nie jak nadajnik informacji, ale przekaźnik odebranych informacji. W takiej sytuacji rozmowa staje się trudna, gdyż lepiej poinformowani mają przewagę nad źle poinformowanymi lub niepoinformowanymi.

Reglamentacja informacji

Obok zjawiska nadmiaru informacji obserwuje się tendencję do ograniczania przepływu informacji. W mediach głównego nurtu polega to m.in. na autocenzurze, która sprawia, że obraz rzeczywistości jest zdeformowany oraz na zastępowaniu weryfikowalnego opisu faktów przedstawianiem subiektywnych opinii, co utrudnia zrozumienie rzeczywistości i dojście do prawdy. Wskutek tego zawęża się pole do merytorycznej dyskusji oraz zwiększa się ryzyko podejmowania decyzji.

Stan ten jest niezgodny z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., której art. 54.1 brzmi:
Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. oraz z ustawą Prawo prasowe, w szczególności z art. 1, który brzmi: Prasa, zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności wypowiedzi i urzeczywistnia prawo obywateli do ich rzetelnego informowania, jawności życia publicznego oraz kontroli i krytyki społecznej. oraz art. 6.1, który mówi: Prasa jest zobowiązana do prawdziwego przedstawiania omawianych zjawisk.

Media głównego nurtu przestały być niezależne. Nie konkurują już jakością informacji o rzeczywistości oraz szybkością jej dostarczania do odbiorcy. Ich misją nie jest już rola "czwartej władzy", obok władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, która sprawując funkcję kontrolną wobec pozostałych trzech władz urzeczywistnia prawo obywateli do ich rzetelnego informowania, jawności życia publicznego oraz kontroli i krytyki społecznej.

Siłą prasy nie jest już pierwotna funkcja władzy, która służy społeczeństwu i dobru wspólnemu, lecz pełnienie funkcji narzędzia użytecznego dla grup interesów politycznych i gospodarczych. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest pojawienie się wydajnych i tanich elektronicznych środków komunikacji oraz kanałów przesyłu informacji o zasięgu światowym, które umożliwiły powstanie prawdziwych środków masowej komunikacji. Cechą mediów masowych, zwłaszcza elektronicznych, jest olbrzymia siła oddziaływania na zachowania całych społeczeństw w skali całego świata.

Dzięki wykorzystaniu najnowszch osiągnięć psychologii, socjologii, psychologii społecznej, psycholingwistyki i socjolingwistyki oraz inżynierii społecznej (socjotechniki) w połączeniu z możliwościami technicznymi elektronicznych systemów komunikacji na skuteczności zyskały działania propagandowe i indoktrynacyjne. Światowe grupy interesów gospodarczych, z którymi media są powiązane i ośrodki władzy politycznej realizują swoje cele przez intensyfikację przepływu w mediach służącym im informacji i równoczesnym ograniczaniu przepływu oraz dyskredytacji informacji niekorzystnych dla nich.

Przykładem może być tu wykorzystanie mediów publicznych i głównego nurtu do walki politycznej, kiedy to poszczególne media asymetrycznie traktują aktorów sceny politycznej, tworząc pozytywny przekaz o wspieranej przez nie opcji politycznej oraz kreując negatywny wizerunek jej rywali w celu wytworzenia określonych preferencji politycznych oraz zachowań wyborczych. To zjawisko politycznej przychylności mediów (ang. media bias) występuje szczeglnie w programach politycznych, debatach przedwyborczych oraz widowiskach publicystycznych w mediach masowych.

Ponieważ światowa, ogólnodostępna sieć komputerowa Internet w połączeniu z usługą WWW jest jak dotąd nieograniczoną przestrzenią informacyjną, która każdemu zapewnia wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji oraz służy kontroli społecznej, to nieustannie podejmowane są próby wprowadzenia kontroli przepływu informacji w internecie pod różnymi hasłami, np. zwalczania teroryzmu, ochrony własności intelektualnej, bezpieczeństwa państwowego itp.

Przykładem takich działań jest historia prac w latach 2006-2012 nad międzynarodowym porozumieniem ACTA, które ostatecznie, wskutek protestów, nie weszło w życie.
Nie minęło 6 lat i oto ponownie pojawia się podobna próba kontroli informacji w Internecie w postaci projektu dyrektywy UE o prawie autorskim na jednolitym rynku cyfrowym, przerobionego porozumienia ACTA - ACTA2. I znowu zarzut cenzury Internetu oraz protesty. Tym razem została uchwalona i obowiązuje dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE.

Manipulacja informacją

Równocześnie z reglamentacją informacji zjawiskiem powszechnym powszechnym stała się manipulacja informacją, z różnych powodów, m.in. politycznych, gospodarczych i militarnych. Przyczyną tego jest znowu realna możliwość wpływania na zachowania konsumenckie i preferencje polityczne ludzi oraz destabilizacji państw przy użyciu mediów, w szczególności mediów elektronicznych.

Manipulacja informacją polega na wprowadzaniu do kanałów informacyjnych informacji niepełnych, przekłamanych i nieprawdziwych o państwach, organizacjach politycznych i gospodarczych, osobach oraz wydarzeniach prawdziwych lub zmyślonych w celu szkodzenia przedmiotom tych spreparowanych informacji.

Wiele środków masowego przekazu fałszuje informacje lub tak manipuluje prawdą, aby przekazać kłamstwo. Przykładem takiego działania jest zatajanie niewygodnej informacji dla wprowadzenia błąd jej odbiorców i osiągnięcia dzięki temu partykularnych korzyści kosztem ludzi, którzy - nie dysponując prawdziwymi danymi - nie mogli podjąć decyzji dobrych dla siebie (vide "kłamstwo o antykoncepcji i aborcji").

Innym przykładem manipulacji informacją są fałszywe informacje (ang. fake news), które celowo rozpowszechniane są jako informacje prawdziwe przede wszystkim na portalach społecznościowych, ale również w wiadomościach prasowych, radiowych i telewizyjnych.

Do manipulacji informacją w mediach można zaliczyć również hejt i hejtowanie, które polega na publicznym, najczęściej anonimowym, obrażaniu osób i  naruszaniu ich dóbr osobistych, znieważaniu lub zniesławianiu osób, grup społecznych, narodów lub państw.

Co robić

Po pierwsze należy pamiętać, że bez prawdy nie ma wolności. Po drugie należy robić wszystko, aby informacja była rzetelna i przekazywała pełną prawdę.

1. Należy aktywnie, mądrze i  zdecydowanie przeciwdziałać patologiom w sferze informacji i prasy, w szczególności w mediach elektronicznych.
2. Należy rozwijać kompetencje medialne oraz informacyjne społeczeństwa poprzez planową i systematyczną edukację medialną oraz informacyjną.
3. Należy budować równoległe do już istniejących dodatkowe kanały przepływu wiadomości i informacji, przede wszystkim w  sieci internetowej (prywatne strony, blogi, fora dyskusyjne ogólnodostępne i prywatne itp.)
4. Należy możliwie szeroko propagować internetowe źródła rzetelnej informacji i ostrzegać przed złymi źródłami informacji.
5. Należy omijać szkodliwe internetowe strony, aby nie generować ruchu na nich i nie przyczyniać się do podwyższania ich pozycji (atrakcyjności) w sieci.
6. Należy publicznie piętnować przypadki nieetycznego działania dziennikarzy oraz mediów i potępiać hejt oraz hejtowanie.
7. Należy przeciwstawiać się tworzeniu i uchwalaniu przepisów, które powodują, że wolne media przestają być wolne przez uczestniczenie w inicjowanych w sieci internetowej przedsięwzięciach dla dobra wspólnego, które wyraża się wolnością wyrażania swoich poglądów oraz dostępem do rzetelnej informacji.
8. Należy przeciwstawiać się monopolizacji rynku mediów przez wspieranie mediów spoza głównego nurtu.
9. Należy zakładać nowe organizacje obywatelskie i uczestniczyć w działalności już istniejących organizacji pozarządowych, brać udział w opiniowaniu projektów ustaw sejmowych i uchwał samorządu lokalnego, informować swoich bliskich i znajomych o wydarzeniach mających lub mogących mieć wpływ na nasze życie, a także wspierać finansowo wartościowe przedsięwzięcia.

Po trzecie trzeba zdobywać i pogłębiać wiedzę o funkcjonowaniu mediów i rynku medialnym, aby chronić się przed "zatruciem informacyjnym".

Kompetencje medialne

Jednym ze znaków czasu jest zmiana w sferze środków przekazu informacji (prasa, radio, telewizja internet). Zmiana ta jest ilościowa oraz jakościowa. Obok tradycyjnych kanałów informacyjnych pojawiły się nowe. Niepomiernie zwiększyła się szybkość i ilość przekazywanych informacji. Równocześnie zmieniła się funkcja mediów publicznych. Dzisiaj trudno jest rozpoznać co jest rzetelną informacją o faktach, a co subiektywną opinią, prywatnym poglądem lub co jest opisem rzeczywistości, a co zamierzoną manipulacją.

W tej sytuacji potrzebna jest nie tylko analiza i diagnoza stanu przestrzeni informacji oraz komunikacji społecznej, ale również umiejętność radzenia sobie z nowymi zjawiskami w tym obszarze. W XXI wieku nie wystarczy posiadanie sprzętu komputerowego i dostępu do sieci internetowej oraz technicznej umiejętności posługiwania się sprzętem lub oprogramowaniem. Użytkownik komputera, smartfona i internetu powininien mieć również odpowiednie kompetencje w zakresie wyszukiwania informacji w sieci, oceny wiarygodności jej źródeł oraz jej inteligentnego przetwarzania zgodnie z własnymi potrzebami. Powinien też być świadomym oddziaływania mediów na pojedynczych ludzi i społeczeństwa

Fundacja Nowoczesna Polska pod honorowym patronatem Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji prowadzi serwis edukacyjny, który zawiera scenariusze zajęć, ćwiczenia i materiały do edukacji medialnej do wykorzystania w szkołach oraz podczas zajęć w domach kultury i bibliotekach.

Jedna z 9 infografik pt. "Czym są kompetencje medialne?" zawiera definicję kompetencji medialnych. Kompetencje medialne to nie tylko sprawne posługiwanie się nowymi technologiami. To umiejętność selekcji, krytycznej analizy i twórczego wykorzystania informacji. Bycie świadomym użytkownikiem mediów pomaga nam rozwiązywać problemy, podejmować decyzje, a także uczestniczyć w kulturze i życiu społecznym.